Undan valinum hevur verið sera nógv tosað um heilsuverkið. Hetta er gott, tí tað eru fleiri øki innan heilsuverkið, sum treingja til eitt lyft.

Vit vita, at vit brúka ikki eins nógvar pengar uppá okkara heilsuverk, sum okkara grannar. Herfyri kom búskaparráðið eisini við eini frágreiðing, ið legði dent á, at vit verða fleiri og fleiri eldri, og hetta kemur einans at økja peningaliga tørvin hjá heilsuverkinum.

Tí hava vit skyldu til, umframt at brúka fleiri pengar, at brúka teir pengarnir vit fáa við skynsemi.

Í tí sambandið eru tað fýra øki, vit í Hjálparlæknaráð Føroya ynskja at seta sjóneykuna á:

1. Differentierað viðgerðartrygd
Vit síggja positivt uppá, at tað verður tosað um viðgerðartrygd. Vit síggja í fleiri førum, at sjúklingar hava bíðitíð, sum er alt ov long. Tó mugu vit ávara um, at um viðgerðartrygd skal innførast, skal hetta gerast rætt.

Vit kunnu lýta til Danmarkar, har hetta hevur verið roynt, við ymiskum úrslitum.

Í Danmark hava tey í fleiri ár havt “krabbameinspakkar”, har sjúklingar við illgruna um krabbamein, verða koyrdir ígjøgnum eina væl fyriskipaða tilgongd, sum førir til skjóta diagnosticering av einum møguligum krabbameini. Hetta er ógvuliga gott, og hetta halda vit eisini, at vit burdu ásett í Føroyum.

Tey hava eisini roynt viðgerðartrygd í Danmark, har øll hava rætt til at fáa eina diagnosu innan 30 dagar.

Hetta halda vit als ikki hevur verið eins væl eydnað. Tað at øll hava rætt til at fáa eina diagnosu innan 30 dagar, førir til at nógv vera koyrd út á privathospital fyri at nøkta tørvin. Eisini vera ávísir bólkar skundaðir ígjøgnum tað almenna systemið, sum í veruleikanum gott kundu bíða eitt sindur longur. Hetta førir til at onnur, eitt nú sjúklingar, ið longu hava eina diagnosu mugu bíða longur. (dagensmedicin.dk/laeger-ventetidsgarantier-er-forkert-prioritering/)

Vit eru ikki fleiri í heilsuverkinum, enn vit nú einaferð eru, so um mann setir sum treyt at ein bólkur skal sleppa skjótari frammat, merkir tað at onnur mugu bíða longur, ella at vit senda sjúklingar uttanlands í hópatali fyri at yvirhalda hesar 30 dagarnar. Um pengarnir fara úr landinum eru teir ikki við til at menna okkara heilsuverk meira.

Tí mæla vit heldur til eina differentieraða viðgerðartrygd. Eitt nú 30, 60 og 90 dagar, har tær mest akuttu sjúkurnar skulu hava eina bíðitíð undir 30 dagar, og minni akuttar sjúkur eisini skulu sleppa skjótt framat, men tó ikki innan 30 dagar, heldur ávíkavist 60 og 90 dagar.

Vit eru ógvuliga glað fyri, at tað verður hugt eftir bíðitíðunum hjá sjúklingunum, og ynskja eisini at gera okkara fyri at tað kann gerast betur í framtíðini. Tó vilja vit ávara, at um tað verður sett í verk, er tað av alstórum týdningi, at tað verður gjørt við umhugsni fyri okkara góða, men viðbrekna heilsuverki.

2. Størri dent á fyribyrging
Tað er týdningarmikið at leggja nógv meira dent á fyribyrging.

Um vit bara hyggja at krabbamein, vísur gransking, at ímillum 30%-50% av krabbameini kann fyribyrgjast (who.int/cancer/prevention/en/). Her eru tað nógv ymisk øki, ið vit eiga at leggja dent á, eitt nú matvanar og rørslu, men royking er eitt sjálvsagt øki at byrja við.

Ímillum 57%-91% av lungnakrabbatilburðum standast av royking. Umframt hetta er royking eisini orsøk til eitt nú munnkrabba, bløðrukrabba, búkkrabba og lívmóðurhálskrabba (tilfar.lms.fo/logir/alit/2009.10%20Krabbameins%C3%A6tlan%20fyri%20F%C3%B8royar.pdf).

Afturat hesum er royking eisini orsøk til hjartasjúkur og lungnasjúkur, sum eisini er ein ógvuliga stór byrða fyri sjúkling og heilsuverk.

Um vit skulu hava framtíðina í huga, og gagnnýta pengarnar í heilsuverkinum sum best, er neyðugt, at vit leggja nógv meira dent á fyribyrging.

Vit føroyingar eru ímillum tey í norðanlondum sum roykja mest, so her er sera nógv at vinna!

Tiltøk, sum vit halda skulu setast í verk eru:

- Tilboð um skeið til roykistopp. Hetta hevur víst seg at vera nakað av tí, sum riggar allarbest tá fólk ynskja at steðga við at roykja (sst.dk...hjaelp-til-rygestop). Hetta er roynt í Føroyum áður, men sum er nú, er einki skipað tilboð.

- Hægri prísir. Eitt tað mest týdningarmikla, vit kunnu gera fyri at fyribyrgja at fólk roykja, er at steðga at tey yvirhøvur byrja. At økja prísin riggar serliga á tey ungu, so at tey ikki byrja at roykja. Hetta er víst fleiri ferðir at vera effektivt at minka um, hvussu nógv roykja. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3228562/)

- Strangari eftirlit. Vit eiga at tryggja okkum, at aldursmarkið at keypa sigarettir verður yvirhildið. Her hava Bónus við Marknagilsvegin farið eitt stig víðari, og eru steðgaði at selja sigarettir í skúlatíð. Hetta er gleðiligt, og tey eiga stórt rós. Tað hevði verið gleðiligt, um aðrir handlar eisini fylgdu hesum leistinum.

3. Meira skipaða skráseting
Samanborið við Danmark eru vit langt aftanfyri, tá tað kemur til skráseting av sjúkum og viðgerðum. Hetta ger tað eisini trupult at planleggja viðgerð og fíggjarætlan frameftir.

Orsøkin at tað ár eftir ár skulu leggjast pengar afturat fíggjarætlanini til heilsuverkið er ikki, at vit, sum arbeiða í heilsuverkinum, oyðsla við pengunum. Tað er heldur at vit veruliga ikki vita frammanundan, hvussu nógvar pengar vit hava tørv á tað næsta árið.

Vit eiga at økja um arbeiðsorkuna, sum verður løgd í at skráseta eitt nú tey sum fáa viðgerð uttanlands, fólk við kroniskum sjúkum og fólk við krabbameini. Hetta fyri, at vit kunnu fylgja við, hvussu væl viðgerðin vit geva riggar, og at kunnu leggja ætlanir fyri, hvussu nógvar pengar vit skulu seta av til hesi øki framyvir.
Hjálparlæknaráð Føroya

4. Meira fokus á rekruttering
Tað eru gjørd góð átøk í seinastuni viðvíkjandi rekruttering. Eitt nú kunnu vit nevna at føroyskir læknar nú hava framíhjárætt at fáa tey føroysku KBU plássini. Tó er enn neyðugt at gera fleiri ábøtur. Vit eiga at bøta um møguleikarnar hjá læknum at taka introstørv og part av útbúgvingarstørvum í Føroyum. Hesir læknar kunnu m.a. hjálpa yvirlæknunum við at minka um bíðilistarnar til tær ymisku kanningarnar og viðgerðirnar, og kunnu arbeiða sum millumvaktir á sjúkrahúsinum. Millumvaktin er ógvuliga týdningarmikil og Í veruleikanum eru tað millumvaktirnar, sum eru límið, sum heldur sjúkrahúsið koyrandi í dagligdegnum.

Sum tað er nú, verður forðað fyri at tað verða brúktir meira pengar uppá millumvaktir. Hetta ger, at fleiri læknar, sum ynskja at koma heim at arbeiða, ella læknar sum hava arbeitt í Føroyum, ikki sleppa at arbeiða her, og eru noyddir at fara til Danmarkar. Vit halda tí, at tað skal opnast fyri, at tað kunnu setast fleiri millumvaktir.

Hetta er týdningarmikið, tí um vit hyggja longur fram enn einans næstu fíggjarætlan, er tað av alstórum týdningi at fáa føroyskar serlæknar heim. Hesir ungu læknar, sum kundu arbeitt nøkur fleiri ár í Føroyum, høvdu havt betri hug til at komið til Føroyar at arbeitt sum serlæknar.

Hetta hevði, umframt at tað lyfti støðið á sjúkrahúsinum longu í dag, eisini uppá sikt spart okkum sera nógvar pengar, sum vit í dag brúka uppá vikarar.

Vit vóna at tann nýggja samgongan fer at leggja eins stóran dent á heilsuverkið, sum tað varð lagt upp til undir valstríðnum, og vit vóna at tað verður gjørt við skynsemi.

Hjálparlæknaráð Føroya